De laatste tijd is vaker aan mij gevraagd om te vertellen over klimaatangst en klimaatstress. Wat is dat eigenlijk? Moet je er voor in behandeling bij een psycholoog? Voor mij erg leerzaam als anderen je bevragen, omdat mijn eigen visie duidelijker wordt door die vragen. Dank dus aan de vragenstellers! Ik beschrijf mijn zoektocht in deze blog en ben vooral heel nieuwsgierig naar wat andere psychologen en professionals vinden.
De discipline klimaatpsychologie is nieuw en is zichzelf nog aan het uitvinden. Begrippen als klimaatangst, klimaatdepressie en klimaatstress zijn nog niet wetenschappelijk beschreven. Ik weet niet alles, maar vanuit de praktijk wel een beetje en daarom deel ik graag een practice based suggestie voor een zorgmodel bij klimaatstress. Ik ben van mening dat er vanuit de praktijk en de wetenschap veel te zeggen is over klimaatstress. Mijn diepe wens is dat er onderbouwing, samenwerking en versterking op gang komt, zodat we samen meer slagkracht kunnen creëren. Dat psychologen hun kennis en kunde vol inzetten. Psychologen kunnen, in verschillende rollen en domeinen, helpen om flexibel en wijs te handelen in de klimaatcrisis. Daar ben ik van overtuigd.
Wat is klimaatstress?
Er kunnen allerlei klachten ontstaan als je de klimaatcrisis tot je door laat dringen. Daarom gebruik ik vaak de term klimaatstress als overkoepelende term. Die stress is niet voor iedereen hetzelfde. Sommige mensen ervaren angst, sommigen ervaren paniek, een enorme strengheid (ecorexia) en anderen voelen zich juist apathisch en willen niets meer doen of de andere kant op kijken. Weer anderen kampen met gevoelens van eenzaamheid, rouw of boosheid. Niet iedereen hoeft in zo’n emotionele dip te komen. Sommige mensen komen in zo’n dip en kunnen zichzelf daarna ook weer goed reguleren. Anderen belanden langere tijd in een dip en kunnen baat hebben bij hulp vanuit de omgeving. Stress op zichzelf is niet raar of verkeerd. Het is een normale reactie op dreiging van gevaar. Bijzonder aan de stress die bij de klimaatcrisis hoort, is dat het sluimerend en langzaam is. We worden bijvoorbeeld bijna dagelijks gevoed met zorgwekkende berichten over het klimaat. Geen wonder dat het merendeel van de Nederlanders, 70%, zich zorgen maakt over het klimaat (I&O research). Het is logisch en niet pathologisch om klimaatstress te hebben. Biologisch zitten wij zo in elkaar. Ook in de traumaliteratuur is veel over stress geschreven. Hoe het lichaam in verband staat met het brein en de geest beschrijft Bessel van der Kolk in het boek Traumasporen.
Trauma in brede zin, zoals ontwikkelingstrauma, collectief trauma en transgenerationeel trauma, is mijns inziens interessant om verder te bestuderen als inspiratie voor omgaan met klimaatstress. Het lijkt namelijk dat gevoelens omtrent de klimaatcrisis linken aan 'alleen staan', 'je niet gehoord voelen' of je 'afgesneden voelen van de rest'. Een sluimerende machteloosheid kan ontstaan. Vanuit de traumaliteratuur zouden volgens mij aanknopingspunten kunnen bestaan. Het collectieve karakter van de klimaatcrisis lijkt mij een relevant onderzoeksterrein. Waar overlappen processen van het individu met de groep? Collectief trauma is iets waar ik me meer in wil verdiepen de komende tijd.
Wat voor mensen komen er met deze problemen?
Allerlei soorten mensen komen zich melden in mijn praktijk. Ik heb nog niet echt een patroon gezien. Mannen, vrouwen, jong en oud. Mensen die geven om het klimaat, of om in wetenschappelijke termen te spreken, hoge biosferische en altruïstische waarden hebben, zijn wellicht grotere kanshebbers als het gaat om klimaatstress, meer onderzoek is nog nodig. Het artikel van Langley, Bouman & Steg (2020) is aan te bevelen om meer gedachten te vormen over (groeps)waarden en de rol van klimaatzorgen op gedrag.
Misschien komen mensen die bezig zijn met zelfontwikkeling eerder bij klimaatstress uit. Ook mensen met een kinderwens of ouders van jonge kinderen, onderzoeken in deze levensfase misschien de betekenis van de klimaatcrisis op hun leven. Er kan een klinische depressie ontstaan, met de klimaatcrisis als één van de stressoren. Je zou kunnen zeggen dat de klimaatcrisis een onderdeel is in de ‘pool of worry’ en dat het laten doordringen van de klimaatcrisis, de kans vergroot dat iemands draagkracht overschreden wordt door de draaglast. Latente psychopathologie zou wellicht kunnen komen bovendrijven door zorgen over de klimaatcrisis. Dan kan iemands psychische kwetsbaarheid opeens zichtbaar worden door gevoelens van machteloosheid. Kortom, veel onderzoek is nog nodig. Veel vragen zijn nog onopgelost. Ik ben benieuwd wat de wetenschap hierover ons de komende jaren gaat vertellen.
Stepped care behandeling voor klimaatstress?
Over het algemeen is het volgens mij belangrijk om gevoelens te normaliseren en de veerkracht te versterken. Dat kan op vele manieren en met vele methodes. Let op: een goed gesprek met een gelijkgestemde naaste kan soms afdoende zijn. Dus dit probleem hoeft niet perse gepsychologiseerd te worden. Liever niet eigenlijk. Oog hebben voor het collectieve probleem is belangrijk. We zitten allemaal in het zelfde schuitje. Het klimaatprobleem is niet een last die je alleen zou moeten dragen. De workshopreeks van klimaatgesprekken geeft veel handvatten en verbondenheid. De uitgangspunten humor, hoop, handelingsperspectief zijn hier leidend.
Stepped Care Zorgmodel Klimaatstress
Inspiratie door een podcast, boek of film.
Gesprek met een gelijkgestemde uit je omgeving.
In groepsverband iets doen. Bijvoorbeeld een webinar of workshop.
Gesprekken in de vorm van intervisie of coaching.
Gesprekken in de vorm van therapie bij een psycholoog.
Tabel 1: Stepped Care Zorgmodel Klimaatstess: voorstel uit de praktijk Sara Helmink
Wat is wijsheid als het gaat om de inrichting van de zorg omtrent klimaatstress? Dat vroeg ik me vaak af toen ik klimaatstress gerelateerde vragen kreeg in mijn praktijk. Ik ben in mijn hoofd het stepped care principe gaan hanteren om de juiste zorg te organiseren (zie tabel 1). Iemand die aanklopt omdat hij of zij in de knel zit, kan de volgende stappen doorlopen. Samen kun je inventariseren welke stappen de persoon al heeft doorlopen. Je kijkt wat nodig is en hoeft vaak niet door tot stap 5. Met name in stap 3 (in groepsverband iets doen) zie ik veel mogelijkheden. Het is heel goed mogelijk dat de meeste mensen hier steun vinden en uit de machteloosheid raken.
Wat kan een coach of psycholoog doen?
Maatwerk is van belang, dus goed kijken naar de persoon in kwestie. Voor de één kan het helpend zijn met gelijkgestemden te praten of iets te doen met de stress. Voor de ander zal misschien een enkele coaching-sessie genoeg zijn. Wellicht wil iemand zijn loopbaan of werk-privé balans eens onder de loep nemen? Soms is iemand verder in patronen vastgelopen en is iemand beperkt geraakt in het sociaal of beroepsmatig functioneren. Dan is er wellicht meer nodig en kan hulp bij een psycholoog aan te raden zijn. Het lijkt mij wijs om na te gaan wat de persoon al gedaan heeft, voordat je naar een psycholoog of coach verwijst.
Als iemand bij de psycholoog belandt, is een analyse van de individuele hulpvraag van belang. Ik ga er vanuit dat cognitieve gedragstherapie helpend kan zijn om uit niet-helpende gedachten te komen. Ook diverse trauma therapieën en dialectische gedragstherapie hebben vermoedelijk bruikbare elementen. Voor sommige mensen kan het belangrijk zijn de stress verzachten en minder te doen. Mindfulness is een mooie methode voor verzachting en zelfzorg. Ook acceptatie & commitment therapie is naar mijn ervaring bruikbaar om verbinding met waarden te maken, stil te staan bij lastige gevoelens en tot waardengericht handelen te komen. Al deze methoden zouden wellicht het mooist gedeeltelijk in groepsverband kunnen worden toegepast. Aandacht voor het individu, maar ook herkenning in de groep.
Heb jij als psycholoog goede suggesties voor het verder beschrijven van klimaatstress? Ken jij aanknopingspunten om het thema klimaatpsychologie verder te begrijpen? Graag ontvang ik een email of een suggestie in de comments van de social media.
10 maart 2021, Sara Helmink
Online Gz-psycholoog/ Klimaatpsycholoog
Bronnen
Langley, M. G., Bouman, T., & Steg, L., (2020). De waarden achter klimaatgedrag. Hoe persoonlijke waarden en waargenomen groepswaarden klimaatgedrag motiveren en versterken. MEM 95 (3): 175–196 DOI: 10.5117/MEM2020.3.002.GERD
Van der Kolk, B. Traumasporen. Het herstel van lichaam, brein en geest na overweldigende ervaringen. 2e druk. 2016. Uitgeverij Mens, Eeserveen.