top of page
Startpunt voor de Psycholoog: Emoties en de Klimaatcrisis

Laatst bijgewerkt op 7 maart 2024.

​

De klimaatcrisis en de gevolgen ervan roepen veel emoties op. Alle vier de basisemoties komen voorbij: bangheid, bedroefdheid, boosheid en blijheid. Omgaan met deze emoties kan moeilijk zijn. Tegelijkertijd kunnen emoties ons motiveren om actie te ondernemen om de klimaatcrisis te beperken en ons eraan aan te passen. Liefde voor onze (klein)kinderen kan ons bijvoorbeeld motiveren om actie te ondernemen zodat hun toekomst beter is. Het begrijpen van deze eco-emoties, hoe ermee om te gaan en hoe ze gedrag motiveren, is een onderwerp voor klimaatpsychologie (British Psychologists Society, 2023). Wat is klimaatpsychologie? Bekijk ons filmpje, factsheet en manifest, en de glossary van de EFPA.

 

Wil jij iets met klimaatemoties? Je bent niet de enige. Dit artikel introduceert het onderwerp. Gebruik het als springplank en duik in het onderwerp emoties en de klimaatcrisis! Open de bronnen om meer te weten te komen over de onderwerpen waarin je bijzonder geïnteresseerd bent! Je vindt ze in de referentielijst onderaan de pagina. 

 

De rest van dit artikel is opgebouwd uit vier hoofdstukken. 1) Welke klimaatemoties mensen ervaren; 2) Hoe mensen kunnen omgaan met klimaatemoties; 3) Hoe klimaatemoties ons gedrag beïnvloeden; en 4) een conclusie.

​

“Emotions shape people’s reactions to the climate crisis in profound but complex ways.”


Panu Pihkala

​

Klimaatemoties

Klimaatemoties

Welke emoties voelen mensen eigenlijk bij de klimaatcrisis? Dit is in verschillende culturen onderzocht. Pihkala (2022) heeft een taxonomie gemaakt die een goed overzicht geeft, waarvan het Climate Mental Health Network (n.d.) een klimaatemotieswiel heeft gemaakt, met de emoties gecategoriseerd onder de vier basisemoties: bang, bedroefd, boos, en blij. Zie het klimaatemotieswiel hieronder.

Afbeelding met dank aan de Climate Mental Health Network.

Dit soort overzichten van klimaatemoties kunnen helpen bij onderzoek, interventie, en behandeling. Emoties zijn een schat aan informatie over wat belangrijk is voor mensen, hoe het met ze gaat, hoe ze zich verhouden en wat ze nodig hebben (Stichting Klimaatpsychologie, 2023). Daarom gebruiken we deze taxonomie in dit artikel. 

 

Laten we beginnen met een vogelperspectief op de hele taxonomie. Dit wiel van klimaatemoties is niet op schaal; positieve emoties (blijheid) worden niet zo vaak geïdentificeerd als andere emoties in deze taxonomie (Climate Mental Health Network, n.d.). Daarnaast zijn emoties niet alleen een reactie op de dreiging van de klimaatcrisis zelf, maar ook op de onzekerheid en het gebrek aan controle die mensen voelen bij dit complexe probleem. Zo zijn er nog meer variabelen die beïnvloeden wie welke emoties ervaart. Mensen zullen eerder negatieve emoties ervaren als ze zich persoonlijk verantwoordelijk voelen voor de klimaatcrisis, waarde hechten aan de natuur (Bouman et al., 2020), of al te maken hebben met andere problemen zoals sociaal isolement of een angststoornis. Aan de andere kant kunnen mensen gemotiveerd zijn om negatieve emoties te vermijden omdat ze werken bij Shell of belast zijn met meer directe problemen. Sommige subpopulaties ondervinden meer klimaatgerelateerde mentale gezondheidsproblemen, zoals vrouwen, jongeren, en gemarginaliseerde groepen (Okamoto et al., 2023). Vaak voelen mensen meerdere emoties van de vier basisemoties door elkaar heen. Er is nog veel onbekend over hoe de klimaatcrisis onze emoties beïnvloedt, dus dit is een actief onderzoeksgebied. Als klimaatpsycholoog kun je bijdragen aan een beter begrip. Tot slot krijgen termen vaak het voorvoegsel “eco-” of “klimaat-”, zoals eco-verdriet en klimaatangst (Ágoston et al., 2022), klimaatemoties en klimaatgevoelens. Leer definities van termen in klimaatpsychologie in de Glossary van de European Federation of Psychologists’ Associations (EFPA Expert Reference Group, 2023). Met dit overzicht kunnen we inzoomen op een aantal belangrijke klimaatemoties. We zullen ze bespreken aan de hand van de vier basisemoties in het wiel: bang, bedroefd, boos, en blij.

​

“We need emotional diversity” 

Caroline Hickman
 

Bangheid

- Bangheid

Er is veel onderzoek gedaan naar bangheid en de daaraan gerelateerde emoties (Pihkala, 2022). Bijvoorbeeld met behulp van de Hogg Eco-Anxiety Scale (Hogg et al., 2021), de Environmental Distress Questionnaire (Higginbotham et al., 2007), of een andere vragenlijst (Van Dijk et al., 2024). Het concept van klimaatangst of eco-angst is een populair studieobject: "angst geassocieerd met percepties over klimaatverandering, zelfs bij mensen die persoonlijk geen directe gevolgen hebben ondervonden" (Clayton, 2020).  Hoewel het duidelijk is dat het niet goed is voor je welzijn (Gago et al., 2023), is er geen consensus over de definitie van klimaatangst (Van Dijk et al., 2024). Er wordt onderzoek gedaan naar hoe het ontstaat, hoe het interacteert met andere emoties, en hoe het ons beïnvloedt. Volgens een onderzoek van het CBS (2023) is driekwart van de Nederlanders bezorgd over de gevolgen van klimaatverandering en 58% bezorgd over de kosten van klimaatbeleid door de overheid. Er zijn verschillende niveaus van bangheid, met verschillende uitkomsten, van mild tot kritiek (Hickman, 2024). Hoe je omgaat met angst is afhankelijk van deze intensiteit. Naast intensiteit hebben klimaatzorgen nog twee onderling verbonden dimensies: een cognitieve dimensie en een affectieve dimensie (Pihakala, 2022). Klimaatangst moet niet gezien worden als een mentale gezondheidsprobleem; het is een normale en gezonde reactie op de situatie. Het behandelen als een mentale gezondheidsprobleem kan wel helpen (Van Valkengoed, 2023). Emoties van bangheid gaan vaak samen met machteloosheid, woede, en verdriet.

​

“I want you to panic. I want you to feel the fear I feel every day. And then I want you to act.”


Greta Thunberg

​

Bedroefdheid

- Bedroefdheid

Bedroefdheid is een van de meest onderzochte dimensies van klimaatemoties. Mensen ervaren verlies en trauma als gevolg van klimaatverandering gerelateerde rampen, wat kan leiden tot rouw en depressie (APA Task Force on Climate Change, 2022). Zelfs de anticipatie van toekomstige door klimaatverandering veroorzaakte verliezen kan bedroefdheid oproepen. Jongeren kampen flink met bedroefdheid om de klimaatcrisis. In een wereldwijd onderzoek in 2021 erkende 67% van de jonge respondenten dat ze zich bedroefd voelden door de klimaatverandering; 42% voelde verdriet; 39% meldde dat ze zich "depressief" voelden; 50% voelde zich schuldig; en 46% zei dat ze zich "schaamden" door de klimaatverandering" (Hickman et al., 2021). Sterk verdriet vanwege klimaatverandering kan eco-depressie worden genoemd (Stanley et al., 2021). Mensen kunnen een algemene klimaatmelancholie ervaren waarbij een specifieke oorzaak niet noodzakelijkerwijs duidelijk is (Lertzman, 2015). Een soortgelijk concept is solastalgie, het "chronische leed dat mensen ervaren als reactie op negatieve milieuveranderingen, vooral wanneer deze een thuisomgeving beïnvloeden" (Albrecht et al., 2007, Clayton, 2020). Emoties van bedroefdheid kunnen gepaard gaan met gevoelens van hulpeloosheid, bangheid, verontwaardiging, en boosheid.

​

“The depth of your grief is the measure of your love"

 

Jaonna Macy

​

Boosheid

- Boosheid

Veel mensen voelen boosheid bij de klimaatcrisis (Stanley et al., 2021; Gregersen et al., 2023). Toch is boosheid minder onderzocht dan bedroefdheid en bangheid (Pihkala, 2022). Vaak is deze boosheid gericht op menselijk handelen dat klimaatverandering veroorzaakt en niet voldoende mitigeert en aanpast (Gregersen et al., 2023). Eco-woede is in verband gebracht met eco-depressie en eco-angst (Stanley et al., 2021). Het kan in intensiteit variëren van milde frustratie tot sterke morele verontwaardiging. Boosheid kan je helpen met oneerlijkheid zien en corrigeren. Stanley et al. (2021) ontdekten dat mensen vaak boosheid voelen in combinatie met bedroefdheid en bangheid. Meer nog dan bedroefdheid en bangheid voorspelt boosheid actie, activisme, en steun voor beleid om de klimaatcrisis aan te pakken (Gregersen et al., 2023).

​

“I wish I was mad, because dealing with madness is easier than dealing with eco-anxiety"

​

one of Caroline Hickman’s clients

​

Blijheid

- Blijheid

De vierde groep klimaatemoties is blijheid. Deze gevoelens of emoties komen minder vaak voor, maar mogen niet buiten beeld blijven. Mensen kunnen liefde, empathie, zorg, en dankbaarheid voelen voor andere mensen en de meer-dan-menselijke wereld. Deze gevoelens van liefde zijn het doel van veel ecofilosofieën. Ze kunnen de basis vormen voor de andere drie basis klimaatemoties. Als wat je liefhebt wordt bedreigd, wordt je bang, boos, en verdrietig (Pihkala, 2022). Mensen kunnen ook hoop, optimisme, betekenisvolheid, empowerment en enthousiasme voelen wanneer ze handelen voor wat ze belangrijk vinden. Wanneer mensen dit samen doen, kunnen ze ook saamhorigheid en verbondenheid voelen. Zo kan blijheid een productieve betrokkenheid bij de klimaatcrisis bevorderen (Pickard et al., 2020). Actieve hoop kan ook helpen met omgaan met negatieve eco-emoties en in actie blijven (Macy & Johnstone, 2012). Een andere positieve emotie is humor. Humor kan helpen om spanningen los te laten en de klimaatcrisis bespreekbaar maken (Kaltenbacher & Drews, 2020; Schneider et al., 2021). Maar pas op, humor kan ook trivialiseren (Kaltenbacher & Drews, 2020).

​

“Active Hope is waking up to the beauty of life on whose behalf we can act. We belong to this world.”


Joanna Macy

​

Wat jij kunt met klimaatemoties

Wat jij kunt met klimaatemoties

Als je je verdiept in klimaatemoties, merk je al snel dat er nog veel te ontdekken valt, waar jij aan kunt bijdragen! Je zou klimaatemoties kunnen onderzoeken. Sommige emoties hebben weinig aandacht gekregen, zoals walging, afgunst, en opluchting. Emoties die meer aandacht hebben gekregen, kunnen nog verder worden begrepen in specifieke contexten of subpopulaties. Op een hoger niveau is er een kenniskloof in het modelleren van hoe deze emoties ontstaan, met elkaar interageren en ons beïnvloeden. Als je een behandelaar bent in plaats van een wetenschapper, kun je deze bronnen gebruiken in je behandelingen, interventies, of campagnes. In de volgende twee hoofdstukken bespreken we twee belangrijke richtingen die we met deze emoties kunnen inslaan: hoe we mensen kunnen helpen met emoties om te gaan en hoe emoties ons bewegen, parallel aan dat we ons aan de klimaatcrisis moeten aanpassen en tegelijkertijd het moeten mitigeren.

​

Omgaan met klimaatemoties

Omgaan me klimaatemoties

Psychologen merken een toename van mensen met klimaatcrisis gerelateerde geestelijke gezondheidsproblemen (Regionaal Informatie centrum van de Verenigde Naties, 2023; Sarsour et al., 2023). De verwachting is dat dit zal blijven toenemen naarmate de klimaatcrisis groeit en mensen zich er meer bewust van worden (APA Task Force on Climate Change, 2022). Psychologen kunnen een belangrijke rol spelen door mensen te helpen om te gaan met de klimaatcrisis. Ágoston et al. (2022) identificeerden zes coping strategieën voor eco-emoties: (1) actie ondernemen/plannen, (2) confrontatie, (3) positieve herattributie/optimisme, (4) terugtrekken/acceptatie, (5) probleem ontwijking/ontkenning/hoopvol denken, en (6) sociale steun. Welke copingstijl effectief is, verschilt per situatie en persoon, dus is het voordelig om meerdere copingstijlen ter beschikking te hebben. Deze strategieën hebben grote overlap met algemene copingstijlen. Hun effectiviteit kan van algemene copingstijlen afgeleid worden, maar mag ook nog meer onderzocht worden (Kato, 2020). Mensen kunnen zowel individueel als collectief “copen”. We bespreken omgaan met klimaatemoties op beide niveaus. 

​

“But what we know now is that when we deny our emotion, it owns us. When we own our emotion, we can rebuild and find our way through the pain.”

​

Brené Brown

​

 

In hun boek “Holding the Hope” geven Aspey et al. (2023) een model van hoe je van bangheid (eco-angst en ongeloof) via bedroefdheid (eco-depressie, melancholie) en boosheid (morele verontwaardiging) bij blijheid kunt komen (hoop, betekenisvolheid). Hieronder zie je hun model.  

Afbeelding van Aspey et al. (2023)

​

“The only way to avoid that swinging back and forth between hope and fear is through grief.”

Michael Dowd
 

Op individueel niveau

Op individueel niveau kunnen psychologen mensen begeleiden bij het voelen en begrijpen van hun emoties. Op onze webpagina “Tools” vind je hulpmiddelen voor behandelaars. Vooral de vierdelige toolkit voor behandelaars is handig. Ken je tools die daar nog niet op staan, dan kun je die toevoegen! Je kunt mensen ook middelen om zichzelf te helpen aanreiken. Op onze webpagina “Ik heb eco-emoties” noemen we er een aantal, zoals: praten met gelijkgestemden, actief zijn in het aanpakken van de klimaatcrisis, en erover leren via boeken en podcasts. Meer bronnen worden aangeboden door Climate Outreach. Psychologen kunnen ook helpen om over de klimaatcrisis en eco-emoties te praten, zoals de organisatie klimaatgesprekken aanbiedt. Andere hulpmiddelen zijn te vinden op het Climate Health Network (onder andere het klimaatemotieswiel) en Emotion Compass. In behandeling kunnen psychologen cliënten helpen bij het verkennen van hun emoties, het ontwikkelen van zelfcompassie, het verwerken van bedroefdheid en het omgaan met boosheid, en meer. Je kunt ook meer leren over het behandelen van mensen die kampen met klimaatemoties in onze tweedaagse basisopleiding klimaatpsychologie.

​

- Op individueel niveau

“Meditation can help us embrace our worries, our fear, our anger; and that is very healing. We let our own natural capacity of healing do the work.”


Thích Nhất Hạnh

​

Op gemeenschapsniveau

Op gemeenschapsniveau kunnen psychologen mensen begeleiden door het organiseren en begeleiden van weerbaarheidsgroepen, activiteiten om in contact met de natuur te komen, en het begeleiden van organisaties, gemeentes, en verenigingen die willen verduurzamen. Andere bronnen voor gezamenlijke zingeving en steun zijn religie en spiritualiteit. Religie en spiritualiteit kunnen ook bijdragen aan klimaatverandering mitigatie en adaptatie (Chirico, 2021; Haluza‐DeLay, 2014; Macy, 1991)

 

Een goede manier om met negatieve emoties om te gaan is actie ondernemen om de bron van die emoties te verbeteren. Niet alleen omdat de bron dan opgelost wordt. Het voelt gewoon goed (Pickard et al., 2020). Zo verminderde het deelnemen aan klimaatactie collectief de associatie tussen klimaatangst en depressieve symptomen (Schwartz et al., 2023). In het volgende hoofdstuk duiken we in hoe klimaatemoties motiveren tot actie.

​

- Op gemeenschapsniveau

“A dream you dream alone is only a dream. A dream you dream together is reality.”


Yoko Ono

​

Hoe klimaatemoties ons bewegen

Hoe klimaatemoties ons bewegen

Klimaatpsychologie gaat niet alleen over omgaan met moeilijke klimaatemoties. Emoties kunnen ons ook activeren en deactiveren (Pihkala, 2022). In dit hoofdstuk bespreken we hoe emoties zoals bangheid ons kunnen verlammen en emoties zoals boosheid ons kunnen activeren. De zes copingstrategieën voor klimaatemoties die Ágoston et al. (2022) identificeerden, leiden tot en actie (e.g., actie ondernemen, confrontatie) en passiviteit (e.g., terugtrekken, ontkennen). Natuurlijk moeten en kunnen emoties niet worden behandeld als louter hulpmiddelen voor gedragsverandering, daarom kwam het hoofdstuk omgaan met klimaatemoties eerst. Er is ook geen "one-size-fits-all' voor het inzetten van emoties voor klimaatverandering mitigatie en adaptatie (Schneider et al., 2021). Toch is het belangrijk om te begrijpen hoe ze ons gedrag beïnvloeden; hoe emoties ons activeren en deactiveren. 

Activatie

Via copingstrategieën zoals actie nemen en sociale steun zoeken kunnen eco-angst, eco-schuldgevoel, eco-bedroefdheid, en klimaatstress ons tot actie motiveren (Ágoston et al., 2022). Stanley et al. (2021) en Gregersen et al. (2023) vonden dat eco-woede betrokkenheid bij pro-klimaatactivisme en duurzaam persoonlijk gedrag voorspelt, alsook betere mentale gezondheidsuitkomsten. Bouman et al. (2020) vonden dat bezorgdheid aanzet tot actie als het samen gaat met een gevoel van verantwoordelijkheid en “biospheric values”. Nabi et al. (2018) vonden dat berichten die oproepen tot klimaatactie effectiever zijn wanneer ze emoties oproepen dan wanneer ze slechts informeren. Hoop helpt meer dan angst, maar ze werken allebei. Als een bericht eerst angst en dan hoop oproept, is het nog effectiever. Emoties mixen kan overtuigender zijn omdat het een flow van emoties teweegbrengt (Nabi et al., 2018). Pihkala’s (2022) taxonomie van klimaatemoties kan je helpen een goede cocktail te maken. Het is hierbij belangrijk dat de berichtgeving past bij de ontvangers van het bericht (Clayton & Manning, 2018). Daarnaast worden mensen sneller geactiveerd als ze gevoelens van handelingsvrijheid en zelfeffectiviteit (self-efficacy) hebben (Sabherwal & O’Dell, 2023). Klimaatberichtgeving koppelen aan dingen waar mensen om geven, activeert via emoties zoals liefde, empathie (Wang et al., 2018), compassie, sympathie, en compersie. Benoemen dat anderen ook geven om het klimaat activeert ook (Bouman en Steg, 2019). De emoties van bevolkingsgroepen bewegen hun leiders. Inzichten van psychologisch onderzoek over de mentale gezondheidseffecten van klimaatverandering informeren beleid. Dit beleid beïnvloedt vervolgens weer het gedrag van mensen (Sarsour et al., 2023). Gedragsbeïnvloeding via emoties wil je natuurlijk wel ethisch aanpakken, daarmee helpt dit overzicht van principes voor ethisch handelen bij gedragsbeïnvloeding van het NIP (Taskforce Ethiek, n.d.).

​

- Activatie

“Once we start to act, hope is everywhere. So instead of looking for hope, look for action. Then, and only then, hope will come.”


Greta Thunberg

​

Deactivatie

Coping strategieën zoals terugtrekken en ontkennen deactiveren ons (Ágoston et al., 2022; Weintrobe, 2013). Zo kunnen mensen bijvoorbeeld verlamd raken van overweldigend schuldgevoel, in combinatie met te weinig hoop en zelfeffectiviteit. Het onderdrukken van klimaatemoties kan verlammend werken. Emoties erkennen en verkennen werkt om uit deze verlamming te breken (Hamilton, 2020; Helmink, 2020). Onze bedroefdheid en rouw over de klimaatcrisis voelen is nodig om op een positieve manier met deze situatie om te gaan (Aspey et al.,2023; Weintrobe, 2013). Teveel hoop kan ook deactiveren, bijvoorbeeld door overmatig vertrouwen in technologische innovaties. Verwarring over welke emoties je voelt of hoort te voelen helpt ook niet (De Jong, 2023). Deze emoties spelen rollen in de “dragons of inaction”, die ons remmen in actie nemen tegen de klimaatcrisis (Gifford, 2011; Gifford et al., 2018). Er is behoefte aan meer onderzoek naar de relatie tussen verschillende emoties, klimaatactie en contextuele dynamiek (Pihkala, 2022; Salas Reyes et al., 2021). Wil jij daaraan bijdragen, kijk dan eens naar de onderzoeksagenda van Salas Reyes et al. (2021).

​

- Deactivatie

“Of all the dangers we face, from climate chaos to nuclear war, none is so great as the deadening of our response.”

Joanna Macy
 

Conclusie

Conclusie

Mensen hebben uiteenlopende gevoelens over over de klimaatcrisis. Door het complexe emotionele landschap van de klimaatcrisis te begrijpen, kunnen psychologen individuen en gemeenschappen helpen om negatieve emoties te verwerken en positieve emoties aan te wenden om actie te motiveren. Uiteindelijk is het aanpakken van de emotionele dimensies van de klimaatcrisis cruciaal voor het opbouwen van veerkracht en het creëren van een duurzamere toekomst.

​

“I don’t want us to get rid of our eco‐anxiety. I want us to convert it into eco‐empathy, eco‐understanding, eco‐resilience, eco‐action, eco‐determination, and eco‐care. Then we would start to get somewhere.”


Caroline Hickman

​

 

Emoties spelen een belangrijke rol bij het sturen van ons gedrag. De klimaatcrisis wordt veroorzaakt door menselijk gedrag en we zullen ons gedrag moeten veranderen om de crisis te verzachten en ons eraan aan te passen. Als psychologen is het ook belangrijk om gedrag in relatie tot de klimaatcrisis te begrijpen! Om je kennis te laten maken met dat onderwerp, hebben we nog een pagina geschreven: Startpunt voor de Psycholoog: Gedrag en de Klimaatcrisis. Andere plekken om verder te lezen zijn Pihkala's (2022) "Toward a Taxonomy of Climate Emotion"s en Huntley's (2020) "How to Talk about Climate Change in a Way That Makes a Difference".


We hopen dat deze pagina je heeft geïnspireerd om je expertise toe te passen! Zowel om mensen te helpen om te gaan met hun klimaatemoties als om actie te stimuleren. Wil jij in actie komen? Er is een goede kans dat de APA, NIP, EFPA, of Stichting Klimaatpsychologie activiteiten coördineren om precies dat te doen wat jij wilt doen. Meedoen zou een geweldige plek zijn om te beginnen. Wil je meer leren, verdiep je dan in de bronnen van dit artikel. Leer je beter in een cursus of klaslokaal, dan zijn daar ook opties voor, zoals de basisopleiding van Stichting Klimaatpsychologie, een MOOC, of online vak. Mist er wat op deze pagina? Laat het ons weten dan kijken we of we het kunnen toevoegen.

Bronnen

Bronnen
bottom of page