Menselijk gedrag en gevoelens spelen een grote rol in de klimaatcrisis. Wij bepleiten daarom dat psychologen kennis vergaren en inzetten om mee te helpen deze gigantische uitdaging aan te gaan. Hierbij kan de benaming klimaatpsychologie helpen. Gelukkig komen steeds meer psychologen in beweging voor een leefbaar klimaat.
Klimaat en psychologie
De ontwrichting van het klimaat is de grootste bedreiging van onze tijd. Mensen die nu leven en de generaties na ons krijgen volop te maken met de ernstige gevolgen van de opwarming van de aarde. Zonder leefbare planeet, valt al het andere in het niet. Klimaatverandering is niet gewoon één van de vele opgaven; het zou ons aller prioriteit moeten krijgen, ook die van psychologen.
En de relatie met psychologie? Menselijke beslissingen en gedrag zijn zowel het probleem als de oplossing voor klimaatverandering. Ook ervaren mensen allerlei psychische klachten door de ernst van de problematiek. Hoe de klimaatcrisis ons als mens beïnvloedt en hoe wij de crisis op onze beurt middels ons gedrag hebben veroorzaakt, nu verergeren, maar ook kunnen tegengaan; dit zijn typisch vraagstukken voor de psychologie.
Wij zien klimaatpsychologie als een overkoepelende term waarin kennis over klimaatcommunicatie, framing en taal, (begeleiding van) klimaatstress, planetaire gezondheid, duurzaam gedrag, sociale relaties en omgevingspsychologie samenkomt. Meerdere disciplines gerelateerd aan psychologie helpen samen mee om de grootste uitdaging van deze eeuw het hoofd te bieden. Geen versplintering van het vakgebied dus, maar juist een plek waar kennis bij elkaar komt. Onze ervaring is dat je door al die invalshoeken rijke inzichten opdoet en van elkaar leert.
De term klimaatpsychologie
Milieupsychologie en omgevingspsychologie bestaan al veel langer als benamingen, maar hebben niet de aandacht gekregen die ze verdienen (in het onderwijs blijft het tot nu toe bij een sporadisch keuzevak, hoezeer studenten ook bezig zijn met deze problematiek - de Rijks Universiteit Groningen (RUG) is een grote uitzondering). Wij denken dat het benodigde gevoel van urgentie met het woord ‘klimaatpsychologie’ sneller wordt bereikt.
De onderzoeksgebieden van milieupsychologie en omgevingspsychologie zijn daarnaast breder dan klimaatpsychologie, zover wij kunnen zien. Omgevingspsychologie kijkt bijvoorbeeld ook naar de invloed van de omgeving op de gezondheid en milieupsychologie naar de invloed van bossen en natuur op gedrag van kinderen. Ontzettend belangrijke thema’s, die geen directe relatie hebben met de opwarming van de aarde en de ecologische crises die daarmee samenhangen.
Klimaatpsychologie in de wereld
Omdat dit probleem zo veelomvattend is en zo’n sterke menselijke component heeft, vinden wij het opvallend dat Nederlandse psychologen zich lange tijd zo op de achtergrond hebben gehouden, soms zelfs actief ontkennen. Ben je je echt als mens en beroepsgroep diep bewust van de ernst en omvang van het probleem, dan kun je wat ons betreft niet anders dan echte gedurfde stappen te zetten. Alles op alles. Daar hoort een benaming bij die dat omvat, die mensen in minder dan een seconde doen begrijpen waar het over gaat. Een bold statement: klimaat-psychologie.
Internationaal bestaat de Climate Psychology Alliance al jaren, vele boeken over klimaatpsychologie en journals over Psychology and Climate Change zijn al uitgebracht. Nieuw onderzoek over psychologie en klimaat komt dagelijks uit en psychologen werken in de praktijk al veelvuldig op klimaatdossiers. De APA beschrijft bij Psychology subfields: Climate and environmental psychologists. De EFPA heeft een Europese expertgroep voor klimaat en psychologie. Ook de roep om psychologen die hun kennis inzetten ten behoeve van de opwarming van de aarde wordt steeds groter: In het laatste IPCC-rapport is een hoofdstuk gewijd aan gedragsverandering en de World Health Organisation beschrijft waarom de mentale gezondheid een cruciale rol moet spelen binnen de aanpak rond klimaatverandering.
Psychologen in Nederland komen in beweging
Internationaal gebeurt er dus veel. Ook in Nederland roepen psychologen steeds vaker op tot gedragsverandering (naast een mindset- en systeemverandering). Die oproep is allesbehalve normatief: het is noodzakelijk wil de mensheid überhaupt overleven. Niet veranderen is simpelweg oliedom (pun intended ;)). Je hoeft immers geen psycholoog te zijn om te begrijpen dat onze huidige gedragspatronen catastrofaal zijn voor de toekomst van de aarde.
Adviseren vanuit kennis van psychologische mechanismen over beleid gebeurt al jaren op allerlei domeinen. Het zorgt dat beleid beter aansluit bij de belevingswereld en capaciteiten van mensen. Het Nederlands Instituut voor Psychologen heeft sinds een half jaar een werkgroep Klimaat- en Gedragsverandering. Onder andere via deze weg hopen psychologen advies te geven over zo effectief mogelijk klimaatbeleid.
Voorzien in een behoefte
In de praktijk werken klimaatpsychologen bij overheidsinstanties, bedrijven of NGOs aan klimaatambities en beleid. In thema’s als de energietransitie, de voedseltransitie en mobiliteit zien we een groeiende vraag naar (klimaat)psychologen: er is veel behoefte aan een psychologische bril.
Daarnaast kloppen steeds meer bezorgde burgers aan bij klimaatpsychologen die als behandelaars werken. Mensen die vastlopen met hun klimaatzorgen, snappen direct waar we ons mee bezighouden als klimaatbewuste psycholoog. We krijgen vaak de opmerking van hulpvragers of cliënten die eerder een reguliere psycholoog hadden, dat dit onderwerp tijdens de behandeling geen ruimte mocht krijgen. Ze kregen daar een dichte deur. Gedachten over de crisis? Daar moet je je niet zo druk om maken, je kunt gedachten ombuigen, focus je maar op jouw herstel. Klimaatpsychologen die als behandelaar werken willen graag een open ruimte aanbieden waarin gedachten, gevoelens en gedragingen gerelateerd aan klimaatverandering er mogen zijn. Een ruimte waarin eco-emoties in alle rust verkend en begrepen mogen worden. In de context van de leergeschiedenis van de hulpvrager. Het thema klimaatverandering heeft namelijk impact. Ook de hoeveelheid vragen die we krijgen en het aantal bezoekers van de de website klimaatpsychologie.com geven dit aan.
We doen het niet alleen
Zoiets complex als klimaatverandering behoeft een multidisciplinaire aanpak. We hebben iedereen en alle disciplines nodig om het ruimteschip Aarde nog bij te sturen. Psychologie is een puzzelstukje in het geheel. Dus: bescheidenheid is hier zeker op zijn plaats, maar wegkijken van onze verantwoordelijkheid niet. We vertrouwen erop dat elk puzzelstukje zijn bijdrage op de best mogelijk manier levert. Hetzelfde geldt andersom: mensen mogen in de kracht van de sociale wetenschappen vertrouwen.
De klimaatcrisis is niet langer de strijd van een groepje techneuten en activisten, we gaan het samen als burgers van deze wereld tegen. Hoe meer beroepsgroepen, individuen, organisaties zich hierbij aansluiten, hoe beter. Juristen, journalisten, ambtenaren, ingenieurs en ondernemers zijn al prominent aanwezig als beroepsgroep, staan samen steeds sterker en oefenen invloed uit op allerlei niveaus. Nu zijn sociale wetenschappers aan zet.
Conclusie
De wereld heeft dus een klimaatpsycholoog nodig: om te verbinden, verhelderen en vergroenen. Niet om individuen te pathologiseren, maar wel om de situatie te duiden. Sterker nog, de wereld heeft er ontzettend veel nodig! Ben jij daar één van?
