Kinderen krijgen; een mooie kans om nieuwe duurzame gewoonten te smeden. Toch is hier nog weinig over geschreven. In deze blog neem ik je mee langs psychologische onderzoeken over het ouderschap in tijden van ecologische ontwrichting. Wat doet de klimaatcrisis met de gevoelens van ouders en wat doen deze gevoelens op hun beurt met het klimaatgedrag?
Gevoelens zijn hoognodig
De klimaatcrisis gaat je niet in de koude kleren zitten. De opwarming van de aarde, aantasting van de biodiversiteit en milieuvervuiling blijken steeds weer een tikkie urgenter, ernstiger en complexer dan je dacht. En praten over de ‘verre toekomst’ en ‘aan de andere kant van de wereld’ lukt ook niet echt meer. Dat je iets voelt bij negatieve berichten over de ecologische crises, is menselijk. En hoognodig: gevoelens dragen bij aan de behandeling van de problemen waar we in zijn beland.
Lees ook de blog over klimaatstress
Zorgen over de toekomst
Kinderen opvoeden in tijden van de klimaatcrisis is niet makkelijk. De klimaatproblematiek kan van alles oproepen. Uit onderzoek blijkt dat veel ouders verdriet, hopeloosheid en angst ervaren over de toekomst van hun kinderen. Kunnen zij hun dromen naleven en een prettig leven leiden of wordt de aarde straks onleefbaar? Mensen die kinderen hebben, maken zich gemiddeld meer zorgen over de opwarming van de aarde en over andere ecologische crises, dan mensen zonder kinderen. Kinderen halen je uit de sleur van het alledaagse en laten je nadenken over de lange termijn. Hoe de wereld er over 40 jaar uitziet wordt ineens een relevante vraag.
Uit onderzoek van de RUG weten we dat zorgen over het klimaat een sterke voorspeller zijn voor duurzaam gedrag, steun aan duurzaamheidsbeleid vanuit de overheid en meedoen aan collectieve acties.
Duurzaam ouderschap is moeilijk
Toch geven veel ouders aan dat het niet lukt om die zorgen en goede wil te vertalen in milieuvriendelijk gedrag. Een duurzamer leven bereik je immers niet met een paar simpele aanpassingen van je levensstijl. Je hebt – vooral in het begin van je verduurzamingsreis - dagelijks motivatie nodig om andere keuzes te maken. Breng je je kinderen op de fiets naar zwemles, terwijl het buiten regent en koud is? Of vandaag toch maar weer even met de auto?
Veel mensen zien duurzaam gedrag als ‘gedoe’. Voeg daar het gedoe van een gezinsleven aan toe en het kan een onmogelijke klus lijken. Wat zijn de obstakels voor mensen - en specifiek ouders - om een planeetpositieve levensstijl aan te nemen? We delen ze op in drie categorieën die gedrag bepalen:
Capability:
Geen MSc in duurzaamheid: Het is niet makkelijk te weten wat precies het gewenste gedrag is; ‘is het nou beter om elektrisch te rijden of mijn auto eerst op te rijden?’
Elke dag andere adviezen: Informatie over de klimaatcrisis en duurzaamheid is vaak tegenstrijdig en complex; ‘iedereen zegt weer wat anders over waterstof, wind-, zonne- of nucleaire energie’
Motivation:
De druppel op de gloeiende plaat: Onzekerheden over mondiale politieke besluitvorming verhogen gevoelens van ontoereikendheid en machteloosheid; ‘waarom zou ik überhaupt iets doen als regeringsleiders geen ambitieuze doelen stellen?’
De verlammende complexiteit: Het klimaatprobleem zelf is onmogelijk helemaal te doorgronden; ‘alles wat ik doe heeft wel ergens negatieve impact op, ik doe het toch niet goed’
Psychologische afstand: het klimaatprobleem kan ver weg voelen in tijd, afstand en sociaal gezien: ‘wat maakt het nou écht uit wat ik doe? Het heeft toch geen direct effect op die ijsberen of mensen in Bangladesh’
Opportunity:
Vast in een systeem: We bevinden ons in grotere systemen die ons tegenhouden om duurzamer te leven; ‘ik wil zoveel mogelijk wasbare luiers gebruiken, maar op de opvang willen ze daar niets van weten’
Duurzaam kost moeite: Niet-duurzame keuzes zijn heel gemakkelijk gemaakt in onze samenleving; ‘vliegen is goedkoper en sneller dan de trein. Daarnaast zie ik mezelf niet met twee kinderen op dat drukke station in Parijs lopen’
Onzichtbare duurzame acties; We zien nog relatief weinig duurzaam gedrag om ons heen; ‘iedereen die ik ken gaat op vliegvakantie met het gezin’
Minder duurzaam
Er zijn studies die aangeven dat het krijgen van een kind, zelfs kan zorgen voor minder duurzaam gedrag. De concrete gezondheid en het onmiddellijke welzijn van het kind krijgen prioriteit over toekomstige en abstracte milieuproblemen. Ouders verschuiven hun focus naar het kind en weg van andere thema’s, zoals duurzaamheid. De beperkte tijd die jonge ouders ervaren, helpt hier niet bij.
Milieuvriendelijk handelen staat vaak op gespannen voet met de zorg voor de baby. Denk aan de verwarming een paar graden hoger zodat het kind warm blijft. Of de auto nemen omdat ouders dat praktischer en veiliger vinden. Wel blijkt uit onderzoek dat nieuwe ouders vaker biologisch en lokaal voedsel kopen dan voorheen, maar dit komt eerder voort uit gezondheid dan uit milieuoverwegingen.
Schuldgevoel
Wat doet dit met ouders? Een wens iets bij te dragen aan een mooie planeet die verzandt in dagelijkse beslommeringen. Volgens onderzoek zorgt het ervoor dat veel ouders zich boven op het verdriet, de hopeloosheid en angstgevoelens, ook nog eens weinig integer en schuldig voelen tegenover hun kinderen. Je wil wel een ‘beter mens’ zijn, maar het lukt gewoon niet. Je bent medeplichtig aan het vervuilende systeem door te kopen, tanken of te streamen. Dit soort schuldgevoelens bij ouders komen meer voor dan we denken. Je doet immers wat anders dan je eigenlijk zou willen en gaat hiermee in tegen je eigen waarden. Dit kan zich parten spelen.
Kansen
Ouders ervaren dus allerlei negatieve gevoelens rond de klimaatcrisis en hun eigen aandeel daarin. Dit leidt helaas nog niet tot een duurzamer leven. Toch laat onderzoek zien dat kinderen krijgen veel kansen biedt voor verduurzaming:
Capability:
Het krijgen van een eerste kind kan bijdragen aan het besef dat klimaatverandering een serieuze zaak is.
Het is mogelijk dat duurzaam gedrag makkelijker wordt voor ouders als kinderen wat ouder zijn.
Motivation:
Ouders willen de planeet mooi achterlaten voor hun kinderen.
Kinderen kunnen de psychologische afstand overbruggen tussen de ouder en het klimaatprobleem, omdat zij de ‘volgende generatie’ een bekend gezicht geven.
Opportunity:
Het krijgen van een kind is een levensgebeurtenis waarbij mensen nieuwe gewoonten smeden. Als de omgeving duurzame keuzes mogelijk en makkelijk maakt, kan dat nieuwe ouders van begin af het milieuvriendelijke pad op leiden.
Bij de geboorte van een kind komen vele nieuwe touchpoints en informatiekanalen; dit zijn allemaal kansen om bestaande waarden van ouders te activeren en te helpen om die waarden om te zetten in duurzamer gedrag.
Als kinderen groter worden, zijn zij vaak de drijvende kracht achter radicale duurzame gedragsveranderingen bij hun ouders.
Lees hoe kinderen hun ouders vergroenen in deze blog
Kunnen we deze kansen benutten in klimaatcommunicatie?
Je kunt deze kansen op allerlei manieren inzetten voor communicatie en interventies. Om een voorbeeld te geven: stel het welzijn en geluk van ons kroost centraal in klimaatcampagnes. Als onze modus om ons te ontfermen over kinderen 'aanstaat', willen we de omgeving graag schoon en leefbaar houden voor hen.
Uit een onderzoek van de Vrije Universiteit bleek dat boodschappen die gaan over het welzijn van onze eigen kinderen werken. Deze boodschappen verhogen duurzame gedragsintenties bij ouders, omdat ze ouders triggeren: het ouderlijke zorg-motief gaat ‘aan’. Na het zien van zo’n boodschap waren mensen meer bereid te doneren en zich in te schrijven voor vrijwilligerswerk bij een milieuorganisatie dan deelnemers waar het ouderlijke zorg-motief niet was geactiveerd.
Het oproepen van een vader- en moedergevoelens kan volgens dit onderzoek door mensen zich voor te laten stellen dat ze een ouder zijn van een klein kind en zichzelf in de ouderrol te plaatsen. Zitten ze eenmaal in die rol, dan zijn zowel boodschappen over de eigen kinderen (‘hoe zou het zijn als jouw kind moet leven met de gevolgen van klimaatverandering?’) als over toekomstige generaties (‘wat betekenen de gevolgen van klimaatveranderingen voor de planeet?’) effectief. Zelfs bij mensen zonder kinderen. Volgens de onderzoekers ligt hier een diepe evolutionaire behoefte aan ten grondslag; de eigen genen beschermen.
Conclusie:
Het besef dat klimaatverandering een ernstige situatie is groeit als mensen kinderen krijgen. Ook de bezorgdheid om de klimaatcrisis neemt toe. Toch is het lastig voor jonge ouders om dit om te zetten in duurzamer gedrag. Sterker nog: in sommige gevallen leven ouders minder duurzaam dan mensen zonder kinderen.
Toch is dit geen reden om somber te zijn, want wij identificeren allerlei kansen voor klimaatbewustzijn en duurzame gedragsverandering bij ouders, die goed te vertalen zijn naar communicatie-uitingen. Deze communicatie-uitingen zijn nog in ontwikkeling. Wij denken dat het belangrijk is dat communicatie goed aansluit, zodat duurzaam gedrag voor ouders makkelijker wordt en beter inpasbaar in hun leven.
Heb jij hierover specifieke ideeën? Laat het ons vooral weten en stuur een bericht of blog naar info@klimaatpsychologie.com. Samen weten we meer en komen we verder!
Sara Wortelboer
Klimaatpsycholoog
Januari 2022
Gebruikte bronnen:
Pattee (2022). Where Parents Can Get Help with Climate Anxiety